कॉलेज कट्टा: भाग-2

विद्यार्थी मित्र आणि मैत्रिणींनो आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यामध्ये महाविद्यालय हे एक जडणघडणीच मोठं ठिकाण असतं. कॉलेजमध्ये वेगवेगळे कट्टे असतात. जसे वाचन कट्टा, कॅन्टीन कट्टा, राष्ट्रीय सेवा योजनेचा कट्टा, राष्ट्रीय छात्र सेनेचा कट्टा, खेळाडूंचा कट्टा, टवाळगिरीचा कट्टा, कविता लिहिणाऱ्या म्हणणाऱ्यांचा कट्टा, अर्थात कवी कट्टा. साहित्य निर्मिती करणाऱ्यांचा वेगळाच. नापास होत होत पुढे जाणाऱ्यांचा नापासांचा कट्टा.

स्पर्धा परीक्षा करणाऱ्यांचा, एनसीसी हे आयुष्य म्हणून जगणाऱ्यांचा एक वेगळा कट्टा. काहीच न करणाऱ्यांचा कट्टा. आता प्रश्न पडतो तो आपण या सगळ्यात कुठल्या कॅटेगरीत बसतो. महाविद्यालयात येऊन वर्गात न बसणारे यांचा एक वेगळा गट असतो टीपी करणाऱ्यांचा अर्थात टाइमपास करणाऱ्यांचा एक वेगळाच गट असतो वास्तविक टीपी, वायडी या शब्दांचा आपल्याला राग आला पाहिजे. मी आज जुजबी कट्टे यांविषयी जरी बोलत असलो तरी आजपासून रोज एका कट्ट्यावर सविस्तर चर्चा करणार आहोत.

काय सांगावं यातल्या एखाद्या कट्ट्याशी आपल्या सहज तारा जुळतील. त्याच्याशी नाळ जुळेल आणि अपनी जिंदगी बन जाएगी. लाइफ बन जायेगी. आयुष्याला वळण मिळण्यासाठी एखादा धागा कदाचित आपल्याला मिळू शकेल.

या सर्वात महत्त्वाचा कट्टा आणि तो म्हणजे वाचनकट्टा हल्ली बऱ्याचदा विद्यार्थ्यांना आपण सध्या काय वाचता हे विचारल्यानंतर काही विद्यार्थी निरुत्तर होतात तर काही व्हॉट्सअप वाचतो असेही सांगतात. व्हाट्सअप अर्थातच सोशल मीडिया. पण हे वाचन म्हणजे वाचन आहे का?  काही मुलं धाडसाने विचारतात की सर काय वाचू ? मी सुध्दा त्यांना ठरावीक साच्यातील उत्तर कधीच देत नाही. परंतु काय वाटेल ते वाचा हे मात्र आवर्जून सांगतो. आयुष्यात फक्त नवनाथाची किंवा गजानन महाराजांची किंवा एखादी पोथी वाचली एवढेच सांगणारी मुले पण असतात. काहीजण फक्त वर्तमानपत्र वाचतात.

दोस्तहो असे चालणार नाही वर उल्लेख केलेल्या कुठल्याही कट्ट्यात तुम्हाला गती मिळवायची असेल तर सगळ्यात महत्त्वाचा दुवा हा वाचनाचा आहे. म्हणजेच वाचन कट्ट्याचा आहे. त्यासाठी तुम्ही ग्रंथालयातच वाचलं पाहिजे असं मुळीच नाही. मी जेव्हा तुम्हाला सांगतो आहे तेव्हा मी प्रचंड वाचन करतो हे मात्र आवर्जून सांगितलं पाहिजे. विशेषत: प्रवासात किंवा फावल्या वेळात कोणी नसताना कुठे वेटिंग करावे लागलं तर माझ्या हातात पुस्तके असतच. नुकतच मी डॉ. पंडित विद्यासागर यांचं धूमकेतू, डॉ. अरुण अडसूळ यांचं आत्मचरित्र न मेचता, नामदेवराव जाधव यांचे छत्रपती शिवाजी महाराज द मॅनेजमेंट गुरु, कै. बाबासाहेब पुरंदरे यांचे शिवचरित्र अशी पुस्तके हातावेगळी केली. नवीन ग्रंथ हातात घेतल्यानंतर त्याचा एक वास येतो, तो वास ज्याला आवडायला लागतो, तो सुगंध मनाला भावला जातो तो खरा वाचक. अमुक एखाद पुस्तक वाचलं पाहिजे असं नाही. कदाचित आपण फक्त टेक्स्ट बुक च्या मागे लागतो. संदर्भ ग्रंथ वाचलेच पाहिजेत. अवांतर वाचन केले पाहिजे.

सर काय वाचू,? असे अनेकजण विचारतात, मी मात्र काय वाट्टेल ते वाचा, ज्यात मन रमतय ते वाचा असे सांगत असतो. अगदी बाबा कदम किंवा बाबुराव अर्नाळकरांच्या कादंबरीपासून सुरुवात करून कुसुमाग्रजांच्या विशाखा पासुन, लक्ष्मीबाई टिळकांच्या स्मृतीचित्रे, शेतकऱ्याचा आसुड, काव्य फुले, काळे पाणी, समग्र काका, भालचंद्र नेमाडे लिखीत हिंदू एक जगण्याची अडगळ पर्यंत काहीही वाचावे, कुठलेही लिखाण वर्ज्य असता कामा नये, कप्तान बेलवलकरांच्या ऐतिहासिक कादंबऱ्या पासून श्रीमान योगी, मृत्युंजय, जिप्सी, ययाती, छावा, युगंधर, काळेपाणी, बुद्ध व त्याचा धम्म, समग्र फुले, उचल्या, झोंबी, अक्करमाशी, बलुतं, मूकनायक, निळी पहाट, समग्र पुलं, समग्र व पु, दमा, धनंजय कीरांनी लिहलेली सगळी चरित्र, गोनिदांच बये दार उघड, माचीवरचा बुधा, या लिखानापासून महेंद्र कदमाच्या आगळ सारख्या किंवा महादेव वाळुंजच्या माझ्या हिरकणी या नव्या कादंबरी पर्यंत काहीही कुठेही वाचावे, जयंत नारळीकर डॉ. पंडित विद्यासागर यांची विज्ञान विषयक, सदानंद मोरे यांची वैचारिक, पुपुल जयकर किंवा अशोक जैन यांच्या अनुवादाने तर साहित्य समृद्ध झालेय, अंतिम पर्व पासून गॉडफादर, गॉड ऑफ स्मॉल थिंग्ज, अग्नीपंख असे सर्व काहीही, राजन खान, डॉ गद्रे, भारत सासणे, ची. वी. जोशी, रामदास फुटाणे, फ मु, काहीच वर्ज असता कामा नये.

दिसामाजी काहीतरी लिहावे प्रसंगी अखंडीत वाचीत जावे. प्रमाण भाषा व बोली भाषा यावरून श्रेष्ठत्वाचे भांडणही मांडले जाईल, मराठी भाषेत नव्याने किती शब्द आले? ते कुठल्याही भाषेतून येवो ते महत्त्वाचे नाही. कारण मराठीच मुळी संस्कृत प्रच्युत भाषा त्यात  कैक फारसी, अरेबिक, उर्दू, पर्सीयन, इंग्रजी पोर्तुगीज, डच, असे परदेसी तर कानडी, गुजराथी, हिंदी, तेलगू, तामिळ, बंगाली अगदि पुश्तु सुद्धा असे परप्रांतीय भाषामधुन शब्द आले तर अनेक साहित्यीकांनी, नव्याने शब्द भांडार वाढवला जसे सचिवालय, महापौर, झपूर्झा हे तर उत्कृष्ट सोदाहरण ठरावे. तात्याराव व तात्या साहेबांचे आभार मानावे तेव्हढं थोडेच, ग्रामीण ढंगाचे व बाजाच्या शब्दांचे सामर्थ वाढविले पाहिजे. आगळ, येठाण, धुऱ्या ,,, ,,,,,,,,,,, . हे शब्दच लुप्त होतील की काय अशी भीती वाटते.

हल्ली लोक वाचत नाहीत असा काहीसा नाराजीचा सुर काढला जातो. एक प्रयोग म्हणून मी 6000 लोकांना सध्या आपण काय वाचताय? या विषयी लिहले. मी त्यावेळी रिच डॅड पुवर डॅड हे अनुवादित व मूळ पुस्तक वाचून पुर्ण केल्याने त्याचा उल्लेख केला होता. प्रतिक्रीयामध्ये जेव्हा २३०० पेक्षा जास्त लोकांनी प्रतिक्रिया दिल्या, तेव्हा असं वाटलं की, लोक वाचतायेत. नुसतं वाचत नाहीत तर, भरभरुन वाचतायेत. विशेष म्हणजे मराठी साहित्यावर खुप भर आहे. वाचणाऱ्यांमध्ये सर्व स्तरातील लोक आहेत.  विशेष कवतीक वाटते ते म्हणजे तरुण पिढी वाचते आहे याचे. तसेच जी पुस्तकं वाचली जातात त्यात ऐतिहासीक, चरित्रात्मक, यशस्वीतेचा मंत्र देणारी अशी अनेक पुस्तके वाचतो आहोत, असे रिप्लाय मिळाले.

त्यात स्वामी, मृत्युंजय, श्रीमानयोगी, छावा, आईनस्टाईन, माझी जन्मठेप, एडवीना ते नेहरु, नेपोलियन, अग्निपंख, श्री, ती व तो, अमृतवेल, ययाती, रियासत इथपासून ते मी यशस्वी होणारच, माझा मी, विशाखा, १८५७ चा उठाव, उचल्या, उपरा, बये दार उघड, काळेपानी, माझी जन्मठेप, सिंदबादच्या सफरी, टारझन, ज्वाला आणि फुले, ... आगळ अशी अनेक अनेक अनेक पुस्तकांची जंत्री माझ्याकडे आली आणि विश्वास बसला की, तरुण पिढी मराठी वाचनाकडे वळली आहे. विशेष म्हणजे छत्रपती शिवरायांबद्दल वाचण्याचे प्रमाण वाढले आहे.

काहींनी तर नेटवर पुस्तके वाचतो असे सांगितले. तर काहींनी धार्मीक वाचन करतो असे सांगितले. काहींनी विद्रोही साहित्य वाचल्याचे सांगितले. काहींनी न वाचल्याचे पण सांगितले पण ते प्रमाण नगण्य होते. दोस्त हो युवा पिढी वाचती आहे मग आपण का मागे पडायचे? आपणही वाचूया! समृद्ध होऊ या काय वाटेल ते वाचू या मेंदूच्या वळ्या वाढवूयात ज्ञानवर्धन करूया चला तर वाचायला सुरुवात करा, वाचते व्हा...

ज्ञानसूत डॉ. संजय चाकणे

प्राचार्य : कला, विज्ञान आणि वाणिज्य महाविद्यालय इंदापूर.

सदस्य : अधिसभा, विद्या परिषद, परीक्षा विभाग, व्यवस्थापन परिषद सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, पुणे.

क्रमशः