आपला जन्मच मुळात जिंकण्यासाठी झालेला असतो. पित्याने गर्भाशयामध्ये शुक्राणू सोडल्यानंतर, जी स्पर्धा सुरू झाली, त्या स्पर्धेत लाखो भावंडांवर मात करत आपण जिंकलो आणि बिंजांडापर्यंत पोचून पहिला विजय साकार केला. त्याचे फळ पृथ्वीतलावर जन्म घेऊन सार्थक झाले. आजचा कट्टा आहे तोच मुळात स्पर्धापरीक्षा कट्टा...
आपण प्रत्येकाने कधी ना कधी होय मी यशस्वी होणारच! हे शिव खेरांच किंवा मन मे है विश्वास हे विश्वास नांगरे पाटील साहेबांचं किंवा स्टील फ्रेम हे फारूक नाईकवडी यांचे किंवा अस्वस्थ दशकाची डायरी हे अविनाश धर्माधिकारी वा ताई मी कलेक्टर व्हयनु ही पुस्तके वाचलेली असतात. (नसतील तर जिज्ञासूंनी ती जरूर वाचली पाहिजेत) लहानपणापासून याविषयावर अनेक भाषणे ऐकलेली असतात. कधी अंधारे साहेबांचं, कधी रवी पाटील साहेबांचं, कधी घोलप साहेबांचं किंवा अविनाश धर्माधिकारी यांचं, यजुर्वेद महाजन यांचं किंवा आता नव्या पिढीतील तेजस्वी सातपुते यांचं. गेलाबाजार स्थानिक तहसीलदार, पी. एस. आय., पी. आय., डी. वाय. एस. पी. किंवा एमपीएससी, यूपीएससी परीक्षा अनेक वेळा नापास झालेल्याचीही भाषणे आपण ऐकलेली असतात.
प्रत्येक महाविद्यालयात स्पर्धा परीक्षेचा कट्टा हा आवर्जून असतो म्हणजे असतोच. मी 2010 साली प्राचार्य म्हणून रुजू झालो आणि वर्गावर्गात जाऊन सुरुवातीला मुलांशी संवाद साधत होतो. प्रत्येक मुलाला "आयुष्यात काय होणार?" हे आवर्जून विचारत होतो! मी अकरावी ते तृतीय वर्ष वर्षापर्यंतच्या अडीच हजार मुलांशी संवाद साधला होता. ५० टक्के मुलांनी स्पर्धा परीक्षा करणार असं सांगितलं होतं काहींनी तहसीलदार; नायब तहसीलदार; तर काहींनी पीएसआय; पी आय, एस. पी., कलेक्टर, IAS.......असे सांगितले होते.
त्यातील किती मुले पास झाली हा भाग जरा बाजूला ठेवला तरी सुद्धा या कटट्या विषयी मात्र आपणास बोललं पाहिजे. त्यावेळी क्रेझ तेवढी होती. मधल्या काळात अशी टूम निघाली की बारावी सायन्स करायचं आणि स्पर्धा परीक्षेसाठी कला शाखेत प्रवेश घ्यायचा. ती आता थोडीशी कमी व्हायला लागली आहे.
मी सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठात विद्यावाचस्पतीचा अभ्यास करताना व नंतर राष्ट्रीय सेवा योजनेचा कार्यक्रम समन्वयक म्हणून सात वर्ष कार्यरत असताना, जयकर ग्रंथालयामध्ये स्पर्धा परीक्षेचा अभ्यास करणारी अनेक मुले पाहिली. त्यातली अनेक जण पास झालेली मला माहिती आहेत. जयकर ग्रंथालय एक अजब-गजब अड्डा आहे, खरंतर कट्टा म्हणूयात कारण, जो जयकर प्रेमी होतो, तो पुढे काही न काही आयुष्यात करतो असा अनुभव आहे, असे अनेक जण सांगतात. मी स्वतः स्पर्धा परीक्षांचा अभ्यास केला कंबाइनड डिफेन्स सर्विसेस अर्थात cds परीक्षा पास झालो. त्याचप्रमाणे रेल्वे टी टी ची परीक्षा सुद्धा पास झालो होतो.
इथे मी काय केले हे सांगण्याचा उद्देश नाही तर आधी केले मग सांगितले यासाठी आहे. बारा ते सोळा तास अभ्यास करणारी या कट्टयातील ही मंडळी अभ्यासू, पुस्तकात डोकं खुपसून बसणारी, काहींना पुस्तकी किडे वाटणारे असतात. यांनी प्लेंटी बाय डझन वाचलेले असते. वेळ वाचवता आला पाहिजे यावर यांचा विश्वास असतो. दाढी करायला किती वेळ वाया घालवायचा, आंघोळीसाठी किती वेळ, जेवण किती वेळात खायचं, भरभर कसं चालायचं, कुठेच रेंगाळायचे कसे नाही. संपूर्ण वेळ अभ्यासासाठी सार्थकी लावायचा. हार्ड वर्क न करता स्मार्ट वर्क हे करत असतात. कायम अभ्यासात गर्क असतात त्याचबरोबरीने कधी कॅन्टीनमध्ये, कधी अभ्यासिकेत, कधी झाडाखाली यांचे अभ्यास ठरलेले असतात. चर्चा करतात. गप्पा मारतात. वेगवेगळ्या विषयांना हात घालतात. यांना ओळखण्याची चिन्हे सोपी असतात, ती म्हणजे कायम तारवटलेले डोळे, पिंजारलेले, विस्कटलेले केस, आपल्याच धुंदीत चालत राहतात. परंतु जेव्हा एखादी मोठी परीक्षा क्रॅक करतात त्यावेळी मात्र त्यांच्या आनंदाला पारावार राहत नाही.
एखाद्या महाविद्यालयातल्या एखादा विद्यार्थी जेव्हा आयएएस, आयपीएस, आयएफएस, परीक्षा पास होतो त्यावेळी महाविद्यालयात एक वेगळेच आनंदाचे वातावरण तयार होते. लाखो मुलं स्वयंप्रेरणेने स्पर्धा परीक्षेच्या तयारीला लागतात. लाखो परीक्षेला बसतात, परंतु जागा अत्यंत तुटपुंज्या असतात. त्यामुळे नैराश्य येण्याची शक्यता असते. नुकत्याच आपण दोन आत्महत्या या प्रकारात बघितल्या आहे.
हे का घडते? याचे कारण या विद्यार्थ्यांचा बी प्लॅन तयार नसतो. ये नही तो और सही या उक्तीप्रमाणे ही परीक्षा नसली तर दुसरी वा काहीतरी पर्याय उपलब्ध असायला हवा. खरं तर बी प्लॅन फेल गेला तर सी प्लॅन, सी नसला तरी झेड पर्यंत पर्याय आपल्याला उभे करता आले पाहिजेत. कुठल्याही कामाची लाज वाटता कामा नये आणि म्हणूनच स्पर्धा परीक्षेत अपयशी येणाऱ्यांची संख्या ही जास्त वाटायला लागते परंतु आपल्या आंतरिक मनाला स्व ला एकदा विचारून पहावं, की माझा स्पर्धा परीक्षेचा पिंड आहे का? मी एकपाठी नसलो, द्वीपाठी नसलो, त्रिपाठी नसलो पण किमान दहा वेळा वाचल्यावर माझ्या लक्षात राहते का? की मला अनोखी पद्धत लक्षात ठेवण्यासाठी वापरावी लागते. नुसतं लक्षात राहून चालत नाही. ते पुन्हा मला आठवतं का? आठवल्यानंतर मला ते स्पष्टपणे मांडता येतं का? मला एखाद्या विषयाचा चिकित्सक अभ्यास करता येतो का? त्यावर माझं मत मांडता येतं का? मला काय वाटतं! हे या सगळ्या प्रकारात अत्यंत महत्त्वाचं असतं आणि म्हणूनच अभ्यास करण्याची एक हातोटी असते, सचोटी असते. ती म्हणजे पहिलीपासून दहावीपर्यंतच्या सगळ्या पुस्तकांचा बारकाईने अभ्यास करणे. थोरांच्या ओळखी पासून तर आपला जिल्हा, आपला तालुका, बालभारती चे सगळे धडे, कविता ई. पण प्रत्येक गोष्ट चिकित्सक पणे अगदी लीळाचरित्र पासून आत्ताच्या आधुनिक नवीन कवी पर्यंत माहिती असावी लागते. गणिताची ओढ असावी लागते. वैदिक पद्धतीने गणित सोडवता यावे लागते. कधीतरी एक ते 99 ची बेरीज किती म्हटल्यानंतर ऐन परीक्षेच्या वेळी एक अधिक दोन अधिक तीन अधिक 99 असं करत बसलात तर किती वेळ वाया जाईल? छोट्या-छोट्या ट्रिक्स डेव्हलप करता आल्या पाहिजेत. त्या मला डेव्हलप करता येतात का? माझ्या पद्धतीने मला काही गोष्टी लक्षात ठेवाव्या लागतात, जसे संपूर्ण हायड्रोजन पासून रेअर अर्थ मेटल्स पर्यंत आवर्त सारणी लक्षात ठेवण्याच्या ट्रिक्स असतात, किंवा सगळी राज्य लक्षात ठेवण्याच्या काही ट्रिक्स असतात, सगळे जिल्हे लक्षात ठेवण्याच्या काही ट्रिक्स असतात. आपलीच काही वाक्य आपल्याला तयार करता आली पाहिजेत. आम्हाला भौतिक शास्त्र मध्ये एक वाक्य कायम शिकवले जायचं ते म्हणजे बी बी रॉय ऑफ ग्रेट ब्रिटन हॅज व्हेरी गुड वाइफ या वाक्याच्या आद्यक्षरावरून रजिस्टर चा म्हणजेच रोधकाची व्हॅल्यू काढण्याचे सूत्र सांगितलं जायचं. आजही शास्त्र शिकवणार्‍या इलेक्ट्रॉनिक शिकवणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या मनामध्ये हे वाक्य घर करून राहिलेले असते. अशीच वाक्य सूत्र किंवा टिपा ती पण तयार कराव्या लागतात. दुसऱ्याच्या नोट्स वापरू नयेत असं माझं नेहमी सांगणं असतं त्या ऐवजी आपणच आपल्या हस्ताक्षरात समजेल अशा हस्ताक्षरात आपण जर नोट्स काढल्या तर त्या उपयोगी येतात या सगळ्यामध्ये माईंड मॅपिंग अशी कन्सेप्ट वापरता येते. यापूर्वी आपण छोट्या गाळलेल्या जागांवरून पूर्ण कथा तयार करायचो तसंच काहीसं असतं तुकड्या-तुकड्याने मधल्या मधल्या गोष्टी लक्षात ठेवायच्या आणि आपलं स्वतःचं पूर्वज्ञान वापरून ती गोष्ट पूर्ण करायची म्हणजे खूपच उकल होते. विज्ञानाचा अभ्यास करण्यासाठी डॉ. पंडित विद्यासागर यांनी लिहिलेली ओवी गाऊ विज्ञानाची हे पुस्तक फार उपयोगी आहे अर्थात आजचा महाराष्ट्र किंवा अशी अनेक पुस्तके आहेत, की ज्या पुस्तकांमधून आपल्याला अभ्यास करता येतो प्रश्न आणि त्याची उत्तरे अशी सोडवत बसण्यापेक्षा (तीही सोडविली पाहिजे )परंतु बारकाईने अभ्यास करून त्याचे चिंतन केलं पाहिजे.
मनभर वाचावं, दिनभर चिंतावं, पानभर लिहावं, पुस्तक वाचताना भरभर वाचता आली पाहिजे. शब्द न शब्द न वाचता वाक्यच्या वाक्य वाचता येणे, एखादा पॅरेग्राफ वाचून झाल्यानंतर पुढच्या पॅरेग्राफ मध्ये काय असेल? याचा अंदाज बांधणे अशाने पुस्तकं खूप लवकर ग्रंथ च्या ग्रंथ वाचून होतात. वाचून झाल्यानंतर या पुस्तकावर मला किमान एक तास बोलायचं आहे, दहा पाने लिहायची आहेत, परीक्षण करायच आहे ? अशा विचारांनी वाचलं की बरेचसे लक्षात राहतात. ते झाल्यानंतर खरोखर त्या पुस्तकावर दहा पानं लिहून काढावीत असं केल्याने आपण कुठे काय लिहिलेल आहे, हे सुद्धा आपल्याला आठवत राहते. ही झाली परीक्षेची तयारी या बरोबरीने काही गोष्टी लागतात आणि त्या म्हणजे बऱ्याच वेळा खूप अभ्यास करणाऱ्या मुलांचे तब्येतीकडे अक्षम्य असे दुर्लक्ष होतं, खूप हेळसांड होते, आणि त्यामुळे आवश्यक तेवढा व्यायाम रोज झालाच पाहिजे. योगासनं किंवा तत्सम गोष्टी प्राणायामा सारख्या केल्या तर मन स्थिर व्हायला मदत होते.
एकदा का मनाशी खूणगाठ बांधली की मला स्पर्धा परीक्षेत यश मिळवायचं आहे, की मग कामाला लागावं. त्यादिशेने रोज दहा पावले चालावीत. ठरवून टाकावं, आपला अभ्यास आपणच करावा. दुसऱ्या वरी विसंबून राहू नये. ज्याला स्पर्धा परीक्षेत यश मिळवायचे आहे त्यांनी आपली तुतारी स्वप्राणाने फुंकावी. चला तर स्पर्धा परीक्षेत यश मिळविण्यात घराण्याचं, कुटुंबाचं, महाविद्यालयाचे, तालुक्याचे नाव मोठं करूयात.
स्पर्धा परीक्षेसाठी मनःपूर्वक शुभेच्छा.!!!!
धन्यवाद
ज्ञानसूत डॉ. संजय चाकणे
प्राचार्य : कला, विज्ञान आणि वाणिज्य महाविद्यालय इंदापूर.
सदस्य: अभ्यासमंडळ, अधिसभा, विद्यापरिषद, परीक्षा विभाग, व्यवस्थापन परिषद सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ,पुणे.
0 टिप्पण्या