काही वर्षांपूर्वी महाविद्यालयांमध्ये गॅदरिंग मोठ्या प्रमाणात होत असत. गॅदरिंग म्हणजे अगदी तीन अंकी नाटकापर्यंत कितीतरी कार्यक्रमांची रेलचेल असे. काळाच्या ओघात याचे प्रमाण कमी झाले. खूप कमी महाविद्यालये हल्ली गॅदरिंग करण्याचं धाडस करतात. अर्थात अनेक महाविद्यालयांनी त्यास पर्यायही शोधलेले आहेत, जसे शाखा निहाय किंवा वर्गनिहाय किंवा डेज साजरे करून गॅदरिंगची भूक भागवली जाते.
असं म्हटलं जातं की एखाद्या शिक्षकाचं अक्षर चांगले असेल, तर वर्गातल्या सगळ्या विद्यार्थ्यांचे अक्षरही वळणदार आणि चांगलं सुवाच्च सुंदर होते. तसंच काहीसं असतं, एखाद्या महाविद्यालयात एखादा विद्यार्थी किंवा शिक्षक हा कला क्षेत्रातला असेल तर त्या महाविद्यालयाचा सांस्कृतिक कट्टा हा गर्भश्रीमंत होतोच होतो. मला आठवते भारती विद्यापीठाच्या यशवंतराव मोहिते महाविद्यालयात असताना चेस नावाची एकांकिका पुरुषोत्तम साठी करत होतो. विज्ञान विभागात असल्याने मला ती लगेच सोडून द्यावी लागली पण यातून जे विद्यार्थी तयार झाले ते पुढं खूप नावारूपाला आले. त्यातील प्रमुख दोन नावे म्हणजे अतुल पेठे आणि नंतर प्रवीण तरडे...
आज आपण ज्या कट्टा बद्दल बोलत आहोत तो कट्टा म्हणजे सांस्कृतिक कट्टा
प्रत्येक महाविद्यालयाची खरी ओळख ही संस्कृती कट्ट्याची असते. यातील मुले वेगवेगळ्या विभागात रमणारी असतात. सर्वव्यापी असतात. कधी कॅन्टीनमध्ये, कधी कधी झाडाखाली, कधी हॉलमध्ये तासन्तास प्रॅक्टिस, रिहर्सल करण्यात धन्यता मानतात. सूत्रसंचालना पासून पथनाट्य, नाटक, मूकनाट्य, रांगोळी, वक्तृत्व, वादविवाद, चित्रकला, पेंटिंग,कोलाज, फोटोग्राफी, गायन-वादन काय वाट्टेल ते. गायनाचे सगळे प्रकार अगदी शास्त्रीय गाण्यापासून भारुडा पर्यंत आणि लावणी पासून तर भावगीतं पर्यंत लोकगीत पासून तर गजले पर्यंत कोणी न कोणी गाणारा भेटत राहतो.
वादकांचे तर किती प्रकार सांगावे. बँगो वाजवणारा, तालवाद्य वाजवणारे, तबला, ढोलकी, संबळ, ताशा, ढोल, पखवाज, अशी कितीतरी वाद्य अर्थात लयीत ताला सुरात ढोलकी वाजवणारा कायमच भाव खाऊन जातो.
पेटी वाजवणारे अगदी हातात तुणतुणं धरणारा सुद्धा किंवा खुळखुळा धरणार सुद्धा महत्वाचा असतो. वास्तविक आपल्या आयुष्यात आपण एखादी गोष्ट दुसऱ्याला समजावून सांगतो म्हणजे अभिनयच करतो. म्हणजे आम्ही शिक्षक वर्गात शिकवतो हाही अभिनयाचा भाग असतो. आपल्या प्रत्येकामध्ये अभिनय ठासून भरलेला असतो फक्त तो व्यक्त कुठे, कसा, कधी कशाप्रकारे करायचा हे ज्याचं त्याने ठरवायचं असतं. म्हणूनच सांस्कृतिक विभागाला अत्यंत महत्त्व प्राप्त होतं. कला मंडळ सांस्कृतिक मंडळ अशा अनेक नावांनी ही मंडळ आपल्याकडे असतात या सर्व मुला मुलींची छान गट्टी जमलेली असते. यातूनच अनेक विद्यार्थी पुढे नाटकात काम करताना दिसतात. अभिनय क्षेत्रात, कलाक्षेत्रात किंवा दिग्दर्शनात, संगीत दिग्दर्शनात, सिनेमात, बॉलीवुड मध्ये बघायला मिळतात. सगळ्यांची नाव घेणे शक्यच नाही पण तरीसुद्धा नागनाथ मंजुळे पासून तर गोगावले बंधनपर्यंत, अमेय वाघ पासून माधुरी दीक्षित पर्यंत सगळेच विद्यार्थी कधी ना कधी कला मंडळातून पुढे आलेले असतात.
सांस्कृतिक मंडळातील या विद्यार्थ्यांची काही वैशिष्ट्ये असतात. त्यातले महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांचे कोणावाचून काही अडत नाही. म्हणजे ते जुगाड करण्यात माहीर असतात. कधी सेट उभारायला काही गोष्टी अपुर्‍या पडल्या तर ॲडजस्टमेंट करण्याची कला यांना चांगलीच अवगत असते. एखादा कलाकार ऐनवेळी आला नाही किंवा त्याला येता आले नाही तर त्यांच्याकडे पर्याय नक्की उपलब्ध असतो म्हणूनच जगायचं कसं! हे यांना वेगळे सांगावे लागत नाही. कारण जीवनाकडे अत्यंत सकारात्मक दृष्टीने बघण्याची कला यांना आपसूकच अवगत होते.
कलाकट्टया बद्दल लिहावं तेवढं थोडं आहे. विचार केला तर या मुलांची निरीक्षण शक्ती, श्रवणशक्ती आणि त्याची अंमलबजावणी करणं यामध्ये हे वाकबगार असतात. एखाद्या गायकांनी घेतलेली हरकत किंवा एखाद्या कलाकारांनी मारलेला ठुमका हा जसाच्या तसा अंमलात आणणे, दिसते तेवढं सोपं नसतं, मित्रहो यासाठी लागते ते प्रचंड कष्ट, अतोनात परिश्रम आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे पेशन्स.
एखाद्या कार्यक्रमाचे आयोजन करायचे असेल तर यांची सगळी टीम तयार असते. अगदी रांगोळी काढण्यापासून स्वच्छता करण्यापासून स्वागत गीत गाण्यापासून सूत्रसंचालन करण्यापासून ही मुलं यामध्ये तयार असतात. यातली बरीच मुलं राष्ट्रीय सेवा योजना राष्ट्रीय छात्र सेना किंवा इतर कट्ट्ययातूनही आलेली असतात...
आयुष्यात स्टेज मिळणं फार महत्त्वाचं असतं. संधी आपण होऊन शोधायची असते असं म्हटलं तरी संधीचा वाटा ह्या मात्र कोणीतरी द्याव्या लागतात. अनेक महाविद्यालयांची स्टेज ही गाजलेली आहेत. आमच्या फर्ग्युसन महाविद्यालयाचे एमपी अमफी थिएटर गरवारे महाविद्यालयाचे आबासाहेब गरवारे सभागृह, एस पी कॉलेजचा लेडी रमाबाई हॉल, विद्या प्रतिष्ठान चा गदिमा हॉल, संगमनेर मध्ये तर सात स्टेज मामा कौंडिण्य यांनीनी तयार केली होती ती आजही आहेत. इंदापूर कॉलेजचा अमरशेख हॉल, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठाचा विद्यार्थी कल्याण मंडळाचे चा समोरचा कट्टा, ज्ञानेश्वर सभागृह, नामदेव सभागृह, शिवाजी सभागृह, मार्बल हॉल ... अशी अगणित ही फक्त वानगी दाखल दिलीत. या सगळ्यात अगणित मुलं-मुली तयार झाले आणि त्यांनी त्यांची आयुष्य समृद्ध केली.
व्यासपीठावर, विचारपीठावर जवळ जाऊन वाकून नमस्कार करणारी आपापल्या वाद्यांना अत्यंत मान देणारी ही मुलं खरंच सोशिक असतात महाविद्यालय गाजवतात. महाविद्यालयाचे नाव उंचीवर नेतात. ओळखायला सोपी असतात, केस वाढवतात, कधी दाढी वाढवतात, चित्रविचित्र कपडे घालतात नंतर प्रयोग करत राहतात जीवनाचा आनंद घेत राहतात. जपानी भाषेतील इकिगाई नावाचे पुस्तक आहे ते या मुलांकडे बघून सार्थ वाटतं कारण इकीगाईचा अर्थच मुळात जीवनाचा आनंद घेणे आणि ही सांस्कृतिक कट्ट्याची मुलं जीवनाचा नक्कीच आनंद घेतात.
पुस्तक ग्रंथ जसे वाचतात तसे माणसं वाचण्यात ही वाकबगार असतात, माणसं वाचावीच लागतात माणसांची पैलू शोधून ते त्या त्या भूमिकेत साकार करण्यात यांचा हातखंडा असतो भूमिका जगणं, भूमिकेत शिरणं यांना. या सर्व विद्यार्थी विद्यार्थिनींचा प्राचार्य म्हणून शिक्षक म्हणून नक्कीच सार्थ अभिमान वाटतो. एखादी ट्रॉफी जिंकून आल्यावर नंतर त्यांच्या चेहऱ्यावरचा आनंद बघण्यासारखा असतो कधी कधी अभ्यासात थोडी कमी पडतात पण तरीसुद्धा अर्थात त्यांने फार बिघडत नाही रात्रीचा दिवस करून हे अभ्यास पूर्ण करतात आणि पुढे पुढे जात राहतात.
मी इंदापूर महाविद्यालयात 2010 साली नुकताच प्राचार्य म्हणून आलो होतो. छोटी केबिन होती आणि एक कुत्र्याचे पिल्लू जोरात केकाटत होते, म्हणून बाहेर येऊन बघितले तर बाहेर दोन तीन मुले फक्त होती पिल्लू कुठेच नव्हता. असं तीन-चार वेळा झालं शेवटी न राहवून मी त्या मुलांना विचारलं कुत्र का किंचाळते आहे. एका मुलांन दुसऱ्या मुलाकडे हात दाखवला संतोष नरुटे नाव. त्याला आत बोलवलं विचारलं तो आधीच भ्यालेला. समजावलं. त्याने दहा-बारा प्रकारचे आवाज काढून दाखवले इंद्रधनुष्याच्या ट्रायल साठी दुसऱ्याच दिवशी सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठात त्याला पाठवलं आणि मिमिक्री या प्रकारामध्ये पुढील तीन वर्ष संतोष नरोटे यांनी चांगलेच स्टेज गाजवलं. अगदी नॅशनल पर्यंत तो गेला हे सोदाहरण म्हणून दिले अशी अनेक मुलं यामध्ये सांगता येतील मुलांच्या कलागुणांना वाव देण्यासाठी हा कट्टा हा महत्त्वाचा ठरतो.
स्टेजवर एखादा चुकला म्हणून ह, टाळ्या पिटणारे, हुर्रे करणारे ची गंमत वाटते. कारण स्टेजवर गेल्यानंतर लटपटनारे पाय, स्टेजवर गेल्यानंतर थंडीतही फुटणारा घाम, हे ज्यांनी अनुभवलेले असतात त्यांनाच या त्रासाची जाणीव होते आणि म्हणून प्रोत्साहन देता येत नसेल तर किमान नावे तरी ठेवू नयेत. आपल्यातली कला जपूयात! कला जपायला भाग पाडूयात. ज्यांना ज्यांना, जिथे जिथे, भाग घेणे शक्य आहे, वक्तृत्व, वाद-विवाद, रांगोळी, गायन, वादन, एकांकिका, नाटक, पथनाट्य, सूत्रसंचालन काय वाट्टेल ते. जिथे जिथे म्हणून संधी मिळेल तिथे तिथे आपण भाग घेतला पाहिजे, ज्यांनी भाग घेतला आहे त्यांना प्रोत्साहन तर दिलेच पाहिजे. चला तर संस्कृती जपूया. कला जपूया. कला विभागात काम करणार्‍यांना प्रोत्साहन देऊयात!
_ज्ञानसूत डॉ. संजय चाकणे
प्राचार्य: कला, विज्ञान आणि वाणिज्य महाविद्यालय इंदापूर.
सदस्य: अभ्यासमंडळ, अधिसभा, विद्यापरिषद, परीक्षा विभाग, व्यवस्थापन परिषद सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ ,पुणे.
0 टिप्पण्या