कट्ट्याच्या दुसर्‍या भागामध्ये आपण वाचन कट्टा बद्दल बोललो. वाचनातून मेंदूची मशागत होते, याची आपण चर्चा केली. पण मग शरीराच्या मशागतीचे काय? आपण जन्माला आल्यापासून कसल्या ना कसल्या प्रकारचा व्यायाम करत असतो. व्यायाम आणि आहार याची कुठेतरी सांगड घातली गेली नाही की, शरीराचे स्वास्थ्य बिघडतं आणि म्हणूनच खेळ अर्थातच क्रीडा कट्ट्याला स्पोर्ट्स ॲक्टिविटी ला अत्यंत महत्त्व आहे.
सध्या भारतभर मा. पंतप्रधानाच्या कल्पनेतील खेलो इंडिया या ॲक्टिविटीचा खूप गाजावाजा झाला आहे. ऑलम्पिक मध्ये नुकतेच नीरज चोप्राने आपल्याला दिमाखात भाला फेकीत सुवर्ण पदक मिळवून दिले. परंतु शंभर कोटी पेक्षा जास्त लोकसंख्येच्या मानाने आपल्याला मिळणारी पदके ही अत्यंत कमी आहेत किंवा बोटावर मोजण्याइतकी आहेत. खाशाबा जाधव यांच्यापासून सुरू झालेली साखळी मध्ये मिल्खासिंग, लिंबाराम, राजवर्धन राठोड, पी.व्ही.सिंधू, गोपीचंद, पी, टी. उषा, प्रकाश पदुकोण, सानिया मिर्झा, दीपा कर्मारकर, फोगट भगिनी, ध्यानचंद, पिल्ले बंधू, मेरिकॉम्, पेस,........ अशा अनेक जागतिक खेळाडूंची नावे आपल्याला घेता येतील त्यांनी समृद्ध केली.
तुमच्या लक्षात आले का? मी यामध्ये क्रिकेट ची नावे मुद्दामून घेतली नाहीत. माझा क्रिकेटला विरोध नाही. परंतु क्रिकेट खेळायचे असेल तर ते साग्रसंगीत, वेल इक्विप्पड खेळले गेले पाहिजे. म्हणजे गार्ड पासून हेल्मेट पासून, प्रॉपर बॉल वापरून क्रिकेटचा आनंद घेतला पाहिजे. परंतु आपल्याकडे लॉन टेनिस बॉल वर किंवा प्लास्टिकच्या बॉलवर, हाफ पीच किंवा फळकुट क्रिकेट किंवा एक टप्पा आऊट ही आपली खेळ पद्धती.
भारत वर्षामध्ये खेळाला अत्यंत दुय्यम स्थान दिले जाते. शाळेमध्ये प्रार्थनेला उशीर झाला किंवा एखादी चूक झाली, तरी उठाबशा काढायला लावल्या जातात किंवा मैदानाला चार फेऱ्या मार अशी शिक्षा दिली जाते. कोंबडा करून उभा राहा ! वा कान धरुन बेडुक उड्या मार ! क्रोलिंग कर! या सर्व शिक्षा आहेत की खेळाला मारण्याची कला? कारण या सर्व प्रकारांमध्ये मुलांना व्यायाम ही शिक्षा अर्थात पनिशमेंट वाटायला लागते, आणि तीही आयुष्यभर. त्याला अनेक कारणे आहेत. मुळात शिक्षणाकडे नोकरी मिळण्याच्या दृष्टीने केलेले प्रयत्न एवढच आपल्याकडे बघितलं जातं. त्यामुळे एकूणच शिक्षणाच्या पलिकडच्या म्हणजेच अभ्यासपूरक, अभ्यासेतर आणि क्रीडा प्रकाराला दुय्यम स्थान दिले जाते. दहावीच्या वर्षी किंवा बारावीच्या वर्षी खेळ तर पूर्ण बंदच करायला सांगितला जातो. खेळू दिले जात नाही आणि मग ओबिसिटी अर्थात वजन वाढलं म्हणून ओरडणारे पालकही आहेत. ते जंक फूड आणि खेळाचा अभाव एकूणच एक्टिविटी चा अभाव, तंदुरुस्तीचा अभाव हा सगळा शरीरावर आघात करतो आणि मोठी हानी तारुण्यात होते. ती होऊ द्यायची नसेल, तर आपण खेळाकडे सकारात्मक दृष्टिकोनातून बघितले पाहिजे.
खेळ म्हणजे शरीराची तंदुरुस्ती. शरीर तंदुरुस्त असेल तरच मन तंदुरुस्त होईल. जी मुलं खेळात चमकदार कामगिरी करतात, कामगिरी करणे म्हणजे पहिला दुसरा क्रमांक मिळवणे किंवा, गोल्ड मेडल मिळणं नव्हे तो तर खेळाचा एक भाग झाला. गोल्ड मेडल किंवा एखादं पदक मिळालं नाही म्हणून नैराश्य यायचं काहीच कारण नाही. हा जगण्याचा अविभाज्य भाग झाला पाहिजे आणि म्हणूनच खेळात तंदुरूस्त असतात, चपळ असतात, सातत्याने कार्यरत असतात ती मुलं कुठल्याही क्षेत्रात अभ्यासात किंवा वक्तृत्व किंवा आणखीन अनेक प्रकारात ही चांगलीच असतात. आपण एका ठिकाणी चांगले असले तर सगळ्या ठिकाणी चांगले आपल्याला होता येते. किमान मास्टर ऑफ ऑल होता आले नाही तरी चालेल पण जॅक ऑफ ऑल एवढं तर करूया. रोज किमान एखादा तास शरीर तंदुरुस्तीसाठी आपण दिला पाहिजे. तो व्यायामाच्या प्रकारातून असेल, योग किंवा कुठलीही साधना असेल, दोरीच्या उड्या मारण्यापासून तर रनिंग पर्यंत कुठलाही खेळ. आपण यामध्ये स्वतःला सामावून घेतलं पाहिजे. आता एक जानेवारी जवळच आलेला आहे. 31 डिसेंबरला आपण ठरवतो की एक तारखेपासून म्हणजे नवीन वर्षाचा संकल्प रोज व्यायाम करायचा. पहिले दोन-तीन दिवस करतील आणि मग विसरून जातील. हे चांगले लक्षण नाही. म्हणून व्यायाम करायला शिकले पाहिजे.
आम्ही एक उपक्रम घेतो...
आय कॉलेज इंदापूर मध्ये करके तो देखो ही संकल्पना राबवण्यात आली. बारा वर्षांपूर्वी मी जेव्हा इंदापूर महाविद्यालयात प्राचार्य म्हणून रुजू झालो, तेव्हा खेळासाठी काहीतरी करू याकरिता एक संकल्पना मांडली आणि करके तो देखो चा जन्म झाला. म्हणता म्हणता या संकल्पनेचा एक वटवृक्ष होताना आम्ही पाहतो आहोत. करके तो देखो ही मूळ महात्मा गांधीजींची संकल्पना. महात्माजी 'मिठाचा सत्याग्रह करा!' असे सांगत होते. मोतीलाल नेहरूंनी मात्र या संकल्पनेला विरोध केला होता. शेवटी गांधीजींनी त्यांना एक पत्र लिहिलं, त्यांनी फक्त एवढंच लिहिलं 'करके तो देखो' शेवटी तो आदेश होता. मोतीलाल नेहरू दिल्लीच्या चांदणी चौकात एक भाषण केले. हे भाषण अर्थातच मिठाच्या सत्याग्रहाचा विरोधात होतं. भाषण संपायच्या आत मोतीलालजी यांना अटक झाली. कारागृहातून मोतीलालजीनी महात्मा गांधींना पत्र लिहिले तेही अगदी त्रोटक होतं ते म्हणजे 'करने से पहलेही देख लिया' आणि हीच करके तो देखो ची ताकत होय.
करके तो देखो चा आँखो देखा हाल...
दोन वर्षापूर्वीची करके तो देखोची ही नवी कडी पावसामुळे आठ दिवस पुढे ढकलली होती. परंतु मुलांचा उत्साह पाहता, आपणच मुलांच्या बाबतीत कमी पडतो की काय? अशी साशंकता निर्माण झाली.
सकाळपासूनच क्रीडांगण अगदी रंगीबेरंगी कपड्यांनी नटून गेलं होतं. पावसाचा थोडा अंदाज होता, परंतु तो आला नाही, मुलांपेक्षा मुलींचा उत्साह वाखाणण्याजोगा होता. विशेषतः आट्यापाट्या, सूर पाट्या, कबड्डी, खो-खो, एवढेच काय लांब उडी, 100 मीटर धावणे, वॉलीबॉल, असे अनेक क्रीडाप्रकार.
आज सकाळपासूनच क्रीडांगणावर मुलांची आणि मुलींची गर्दी होती. रंगीबेरंगी कपड्यातून मुले-मुली इकडून तिकडे फिरत होती. कार्यक्रम सुरू व्हायला जरासा वेळ होता. ढगही दाटून आले होते. त्यामुळे वातावरण अगदीच अल्हाददायक आणि उल्हासित करणार होतं. कदाचित तास नाहीत म्हणून ही मुलं खुश असतील.
उद्घाटनाचा कार्यक्रम संपला. उद्घाटनाच्या मध्येच यावर्षी पहिल्यांदाच धनुर्विद्या हा खेळ नव्याने मांडला होता. यापूर्वीसुद्धा कयाकिंग, कनॉइंग, रोईंग, बोटिंग याचिंग हे नव्याने सुरू केले होते. जेव्हा उद्घाटन संपले आणि सर्व मुलं वेगवेगळ्या ठिकाणी पांगली, तेव्हा वातावरण एकदम क्रीडामय झाले होते. 100 मीटर धावणे, नेमबाजी, कुस्ती, वॉलीबॉल, खोखो, कबड्डी, सूर पाट्या, आट्यापाट्या, लांब उडी, उंच उडी, अडथळ्याची शर्यत, लवचिकता चेक करणारे नानाविध खेळ, प्रत्येक मुलगा उत्सुकतेपोटी काही ना काही खेळत होता. अर्थात हे काही अगदीच खेळाडू म्हणून खेळ नव्हते, हे होते केवळ खेळाकडे आकर्षित करण्यासाठीचा केलेला प्रयत्न,
करुन तर बघा!
कबड्डी म्हणून तर बघा !
बॅडमिंटनची रॅकेट हातात घेऊन तर बघा !,
वॉलीबॉल चे वजन तर बघा!,
सोफ्टबॉल आणि बेसबॉल मधला फरक तर समजून घ्या !,
कबड्डी कबड्डी म्हणा तर खर!,
लांब उडी टाकून तर बघा!,
गोळा फेकुन तर बघा?,
खोखो खेळून तर बघा!,
नेम चुकेल कदाचित पण बाण, मारून तर बघा,
भाला फेका तर खर!
या व अशा प्रेरणेने या करके तो देखो उपक्रमाची आखणी केली होती.
मागील वर्षात करके तो देखो या उपक्रमाची वेगवेगळ्या माध्यमांनी दखल घेतल्यामुळे एका उंचीवर महाविद्यालयाला नेले आहे. विशेषतः करके तो देखो नावाची तीन तासाची फिल्म या माध्यमातून तयार करता आली. 24 मिनिटांची एक शॉर्टफिल्म सुद्धा तयार केलेली आहे. ज्यामध्ये संस्था अध्यक्ष मा. हर्षवर्धन पाटील यांचा बॅकग्राऊंडला आवाज आहे तर काही ठिकाणी ते प्रत्यक्ष बोलत आहेत, संस्थेचे सचिव मुकुंद शेठ शहा, संस्थेच्या उपाध्यक्षा पद्माताई भोसले, बाकी फिल्म फिरत राहते ती वेगवेगळ्या खेळाडूंवर.
यातून अनेक खेळाडू तयार झाले, नुसते खेळाडूच तयार झाले नाहीत तर एक एकसंधपणा महाविद्यालयात आणण्यासाठी या उपक्रमाचा खूपच उपयोग झाला. वास्तविक जी मुलं हुशार असतात ती खेळाडू म्हणून अतिशय चांगले असतात आणि अर्थातच खेळाडू म्हणून जी मुलं असतात ती चांगली पण असतात, अभ्यासात छान प्रगतीही करतात.
काही खेळाडूंची नावे सांगता येतील त्यामध्ये श्री सागर मारकड जो प्रो कुस्ती स्पर्धेमध्ये खेळला. विजय महाडिक जो भारतातर्फे खेळण्यासाठी ज्याची निवड झाली. सॉफ़्टबॉल, बेसबॉल, साक्षी राऊत, वैष्णवी शिंदे, संजीवनी ढवळे, पुजा मोहिते, मैथली शिंगाडे.
राष्ट्रीय स्तरावर निवड
योगेश मोरे, अमोल वाघ, रोहीत हेगडे, अमित राऊत, योगेश किरकत, नागेश तरटे, रणजित देवकर, साहिल बागवान, सुर्यवंशी सचिन, वैभव जगताप, सागर कांचे ....................कबड्डी , ज्युदो, बेसबॉल, सॉफ्टबॉल, कुस्ती या खेळात राष्ट्रीय स्तरावर पदक प्राप्त अनेक खेळाडू आहेत. अनेक विद्यार्थी सगळ्यांची नावे सांगणे अशक्य आहे. या माध्यमातून पुढे आलेली आहेत. ज्या महाविद्यालयात खेळाडू चांगले असतात त्याच महाविद्यालयात इतर गोष्टी सुद्धा चांगल्या करता येतात. याचे क्रेडिट विद्यार्थ्यांना देता येईल का? असा विचार करत आहोत. अशक्य काहीच नसतं या विद्यार्थ्यांना फिजिकल फिटनेस शिक्षा म्हणून न वाटता शिक्षण म्हणून झाला पाहिजे. यासाठी आम्ही प्रयत्न करत आहोत.
मा पंतप्रधानांनी खेलो इंडिया ही संकल्पना मांडली आहे. यामुळे खेळाला एक वेगळे महत्त्व प्राप्त होऊ शकेल. विद्यार्थी खेळाडू ग्रामीण भागात नाहीत असे नाही. प्रत्येक महाविद्यालयातून, अगदी शाळा पातळीपासून खेळ खेळावेत आपण सगळ्यांनीच प्रयत्न केले तर शक्य आहे.
नीट च्या नावाखाली, सीईटीच्या नावाखाली त्यांना दोन वर्षे काहीच करू देत नाहीत, आणि म्हणून या विद्यार्थ्यांची ही आयुष्यातील दोन वर्ष ही फक्त अभ्यास एके अभ्यास म्हणून जातात. यात कुठेतरी बदल करता येईल का? खेळाचे महत्त्व वाढवता येईल का म्हणून हा लेखप्रपंच!
चला तर खेळायला प्रवृत्त करूयात !
खेळुयात!!
खेळू देऊयात!!!!
करके तो देखो,
करून तर पहा.!
चला तर मित्रहो खेळासाठी आपल्या मित्र-मैत्रिणींना प्रवृत्त करूयात !
ज्ञानसूत डॉ. संजय चाकणे
प्राचार्य : कला, विज्ञान आणि वाणिज्य महाविद्यालय इंदापूर.
सदस्य : अधिसभा, विद्या परिषद, परीक्षा विभाग, व्यवस्थापन परिषद सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, पुणे.
क्रमशः
0 टिप्पण्या